Kooperatifler 1. sınıf tacir sayıldıkları için bilanço esasına göre defter tutmak zorundadırlar. Yevmiye Defteri, Defteri Kebir, Envanter ve Bilanço Defteri, Karar Defterleri başta olmak üzere kanuni defterler tutmak zorundadır. Bunların haricinde Stok giriş-çıkış defteri, sabit kıymetler ve demirbaş defteri gibi yardımcı defterlerde tutulmaktadır.
Yevmiye defteri, Defteri Kebir (veya yevmiyeli defteri kebir), envanter ve bilanço defteri, karar defterlerinin kullanılmaya başlanılmadan önce Notere veya Ticaret Siciline tasdik ettirilmesi gerekir. Kooperatifler muhasebe kayıtlarını Tek Düzen Muhasebe Sistemine uygun olarak yapmak zorundadırlar.
Kuruluş İşlemlerinin Muhasebe Kayıtları: Kooperatiflerin kuruluş işlemleri ani kuruluş şeklinde olmaktadır. Kuruluş kayıtlarında izlenecek yol şöyle olacaktır;
• Sermaye taahhüdü kaydı,
• Sermaye taahhüdünün yerine getirilmesi.
Ortakların Giriş ve Çıkışlarının Kaydı: Kooperatiflerin özelliklerinden birisi değişir sermayeli olmasıdır. Kooperatife ortak olmak ve ortaklıktan çıkmak serbesttir. Bu sebeple sermayenin değişmesi durumunda şirketlerde olduğu gibi yasal işlemler yapılmasını gerektirmez. Kooperatif ortaklığına girmek isteyen gerçek kişilerin medeni hakları kullanma yeterliliğine sahip olmaları gerekir. Ortak olmak isteyen gerçek ve tüzel kişiler, kooperatif anasözleşmesi hükümlerini bütün hak ve ödevleriyle birlikte kabul ettiklerini belirten bir yazı ile kooperatif yönetim kuruluna başvururlar.
Gelir-Gider Farklarının Dağıtımına İlişkin Muhasebe Kayıtları: Kooperatifler kar amacı gütmezler. Ama buna rağmen faaliyetleri sonucunda şirketler gibi kar ya da zarar edebilirler. Kooperatiflerde gelir gider arasındaki farka kar, gelir gider arasındaki olumsuz farka zarar denilmektedir. Ancak kooperatiflerde Tek Düzen Hesap Planını uygulamak zorundadırlar. Tek Düzen Hesap Planında kooperatiflerdeki kullanıldığı şekliyle olumlu fark ya da olumsuz fark isimlerinde hesap olmadığından muhasebe uygulamalarında kar ya da zarar adıyla kayıt yapılacaktır.
Kooperatiflerin Tasfiye İşlemleri ve Muhasebe Kayıtları
Tasfiye işlemlerinin yapılabilmesi için tasfiye kurulunun seçilmesi gerekir. Tasfiye kurulunu genel kurul belirler. Mahkemece tasfiye kararı verilmişse tasfiye kurulunu mahkeme belirler. Eğer genel kurul ve mahkemece tasfiye kurulu üyeleri belirlenmemişse tasfiye işlemlerini yönetim kurulu yürütür.
Kooperatiflerde Tasfiye İşlemleri: Tasfiye kurulu kooperatifi temsil yetkisine sahiptir. İlk önce tasfiyeye başlama bilançosu çıkarır. Tasfiye kurulunun görevleri şöyle sıralanabilir;
• Tasfiyeye başlama bilançosu düzenlemek
• Muhasebe defterlerini tutmak
• Varlıkları nakte çevirmek
• Alacakları tahsil etmek
• Borçları ödemek
• Yarım kalmış işleri tamamlamak
• Varlıkların borçları karşılamaya yetmediği belirlenirse bunu derhal mahkemeye bildirmek
• Tasfiye sonu bilançosu düzenlemek
• Tasfiye sonrası kooperatif unvanının ticaret sicilinden sildirmek
• Defterleri saklanmak üzere tasfiye memurlarından birine ya da notere teslim etmek
• Tasfiye sonrası kalan değerleri ortaklara dağıtmak.
Kaynak: MUH212U-ŞİRKETLER MUHASEBESİ Ünite 6: Kooperatifler
https://ddp.anadolu.edu.tr/#/course/MUH212U
